Rhufeiniaid, Afonydd, a hen, hen Greigiau

Mae 763 cilometr sgwâr (300 milltir sgwâr) Geobarc y Fforest Fawr wedi’u lleoli yn rhan orllewinol Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog. Cymer ei enw gan yr ardal ucheldir yn ei ganol, sy’n adnabyddus ers canrifoedd fel y Fforest Fawr. Mae mwy na chreigiau i’r Geobarciau, serch hynny; mae pobl yn bwysig iddynt hefyd. Maen nhw’n dathlu chwedlau lleol, diwylliant, archaeoleg, ac yn edrych ar y modd y mae dyn wedi ffurfio’r tirlun diwylliannol a welwn ni heddiw.
Bydd ein taith drwy’r wlad ddaearegol ryfeddol hon yn dechrau o Landeilo. Cymerwch ffordd yr A438 tua’r de, croeswch y bont dros afon Tywi a dilynwch arwyddion Bethlehem (ydych, rydych chi yn y wlad iawn – ond rydych chi’n fwy tebygol o weld y Barcud yn hedfan fry uwchben yn hytrach nag Angylion….). Trowch i’r dde ar Ôl y swyddfa bost – gan ddilyn arwydd Y Garn Goch. Dilynwch y ffordd gul i fyny at ddarn o dir agored lle gwelwch olion a rhagfuriau dwy fryngaer o Oes yr Haearn – Y Gaer Fawr a’r Gaer Fach. Gadewch y car a cherdded y pellter byr at y ddwy gaer a mwynhewch yr olygfa banoramig 360 gradd. Cerfluniwyd y tir o gwmpas y fan hon gan rewlifau ac mae’r creigiau’n dyddio’n Ôl oddeutu 470 miliwn o flynyddoedd (y cyfnod Ordofigaidd). Dyna beth ydy hen!

Ewch yn Ôl y ffordd y daethoch ac ar y gyffordd T trowch i’r dde i Rydsaint i ymuno â’r A4069. Os trowch i’r chwith ar y gyffordd, cyn hir fe gyrhaeddwch chi Geunant Sawdde – ceunant afon sy’n torri trwy’r creigiau Silwraidd ac Ordofigaidd serth gan ddangos olyniaeth o fathau craig yng ngwely’r afon a’i hochrau. Mae modd gweld y Ceunant o ochr y ffordd, ond mae yno faes parcio a mynediad am ddim.

Os penderfynwch droi i’r dde ar gyffordd yr A4069, ar Ôl milltir neu ddwy trowch i’r chwith i gyfeiriad Llanddeusant. Dilynwch y ffordd i weundir agored nes cyrraedd cronfa ddŵr Llyn Wysg lle gallwch fwynhau cerdded y glannau a’r llwybrau trwy Goedwig Glasfynydd o’i hamgylch. Yma arweiniodd ymchwil dyn am gyflenwadau dŵr at adeiladu’r gronfa, a agorwyd yn swyddogol ym 1955 gan y Frenhines Elizabeth II. Mae’n cynnwys 2700 miliwn o alwyni ac yn cyflenwi dŵr i Abertawe.

Edrychwch yn fanwl ar eich Map OS ac fe welwch lawer o dystiolaeth o bresenoldeb y Rhufeiniaid yn yr ardal hon - e.e. Ffordd Rufeinig a sawl Gwersyll Rhufeinig. Y mwyaf arwyddocaol ac, yn ei ddydd, y mwyaf strategol o ran ei safle, yw Y Pigwn (na ellir ond ei gyrraedd ar droed). Mae’n anodd dychmygu sŵn milwyr yn gorymdeithio yn y lle anghyfannedd hwn ond ar brydiau byddai hyd at 10,000 o bebyll wedi’u codi yma i gartrefu’r llengfilwyr wrth iddyn nhw fynd yn Ôl a blaen o’r Gaer yn Aberhonddu.

O’r llyn, ewch i gyfeiriad Trecastell. Unwaith y byddwch chi wedi croesi pont fechan ac ychydig cyn cyrraedd Portis, cymerwch y troad nesaf i’r dde am Aber-craf. DS: Os pasiwch y gwaith dŵr ar y dde ichi, ewch yn Ôl ychydig i gymryd y tro. Ewch i fyny’r rhiw drwy’r un Goedwig Glasfynydd ac i’r gweundir eto i weld golygfeydd MAWR! Gobeithio’ch bod chi wedi cofio’r camera….
Mae’n debyg mai dyma ardal wylltaf a mwyaf anghysbell y Parc Cenedlaethol – y Mynydd Du, yn sefyll dan broffil cryf a digymar Bannau Sir Gâr a Fan Brycheiniog. Gwirioneddol aruthrol!

Ond cofiwch gadw amser ar gyfer uchafbwynt y diwrnod: Ardal y Rhaeadrau, neu Wlad y Sgydau fel y’i gelwir yn lleol. Trwy gyfres o ddyffrynnoedd coediog lle llifa afonydd Mellte, Hepste, Nedd Fechan a Phryddin fe welwch ffurfiannau craig cywrain, afonydd diflannol, systemau ogofâu hynod a phrydferthwch naturiol o’ch cwmpas ym mhob man.
I gyrraedd Canolfan y Rhaeadrau: Ymunwch â’r A4087 (i gyfeiriad Ystradgynlais). Cymerwch yr A4221 yn Aber-craf am Bontneddfechan. Mae’n bwysig mynd i’r Ganolfan cyn dechrau cerdded y Sgydau. Yma rhoddir esboniad difyr am hanfod y Geobarc sy’n help ichi werthfawrogi arwyddocâd daearegol yr ardal rydych chi wedi gyrru drwyddi a’r modd y mae dyn, dros filoedd o flynyddoedd, wedi manteisio ar yr adnoddau naturiol sydd ar gael iddo - hyd yn oed i wneud Powdwr Du!
Rock on!

Ewch yn Ôl i Landeilo drwy Aber-craf (A4109 - A4221 - A4067 - A4068) gan ddilyn cyfeiriad Abertawe i ddechrau nes dechreuwch weld arwyddion i Frynaman. Gyrrwch drwy’r dref a dilyn arwyddion Rhydaman A474. Cyn hir fe welwch arwyddion i Landeilo.

www.fforestfawrgeopark.org.uk
http://www.breconbeaconstourism.co.uk/marketarea/Llandovery_Llandeilo/index.html
W4U[http://www.breconbeacons.org/geopark/enjoying/llyn-y-fan-fach|http://www.breconbeacons.org/geopark/enjoying/llyn-y-fan-fach(class=”link”>www.visit.carmarthenshire.gov.uk
www.breconbeacons.org/visit-us/information-centres-new/waterfalls-centre-pontneddfechan